'Bertolucci' door: Gerda Baeyens / 6 maart 2004
"Mijn films vertellen het verhaal van mijn leven", vertelde Bernardo Bertolucci ooit aan het begin van een interview. Voortgaand op de films die hij de afgelopen decennia geregisseerd heeft, kun je enkel concluderen dat hij een rijk en boeiend leven geleid heeft en nog steeds leidt. Hij maakte cinematografische omzwervingen die hem over de hele wereld voerden : ‘(Last tango in Paris’ bracht hem naar Frankrijk, ‘The last emperor’ naar China, ‘The Sheltering Sky’ in de Noord-Afrikaanse woestijn en ‘Little Buddha’ naar het contemplatieve Nepal.
Regisseurs hebben me nooit echt geïntrigeerd; ik ben de – misschien ietwat naïeve – mening toegedaan dat de hoofdrolspelers een film dragen eerder dan de begeesterende impact van de regisseur. Maar toen ik naar aanleiding van "Novecento" eens naging welke films Bertolucci zoal geregisseerd heeft, besefte ik dat nogal wat meesterwerken aan hem toe te schrijven zijn. Het bracht mijn theorie zwaar aan het wankelen…..
Wat me ook opviel was dat Bertolucci krachtige, beklijvende films brengt maar vaak ontredderde personages neerzet die machteloos toekijken hoe de fundamenten van het leven hen ontglippen.
Pu Yi, de laatste Chinese keizer zit gevangen in een gouden kooi van decorum en tradities. Maar als eenmaal het patroon van regels en tradities wegvalt, blijkt dat Pi niet opgewassen is tegen de ongekende vrijheid van denken en doen. Hij voelt zich reddeloos verloren en onaangepast aan de wereld buiten de muren van zijn ‘verboden stad’.
"Last Tango in Paris" vertelt over een man en een vrouw (Marlon Brando en Maria Schneider) die elk sociaal contact met elkaar mijden en geloven dat een puur seksuele relatie mogelijk is. Ze zijn op zoek naar een zuiverheid in hun relatie die door geen enkele maatschappelijke waarde wordt bezoedeld. Maar ook zij hebben geen vat op de onvoorspelbare bochten die geest en hart maken, vaak een eind weg van de nuchtere logica.
‘The Sheltering Sky’ gaat al helemaal over existentialistische leegheid en wanhoop. Een Amerikaans koppel trekt door de Noord-Afrikaanse woestijn op zoek naar zichzelf en hun verloren liefde. Misschien houden ze wel van elkaar maar in elk geval kunnen ze hun liefde niet uitdrukken; ze gebruiken hun liefde als een chantagemiddel om bij elkaar te blijven. De machteloosheid van Debra Winger en John Malkovitch is gewoon pijnlijk om naar te kijken…. Ze zijn niet in staat om hun emoties te benoemen en evenmin in staat om hun lot te ontlopen.
En dat gevoel van onmacht vond ik ook terug in Novecento. De vriendschap van Olmo en Alfredo is al van meetaf aan gehypothekeerd door hun respectieve afkomst. Geleidelijk aan drijft ook de veranderende politieke situatie in het toenmalige Italië een wig tussen beiden. Ik vind echter dat meer nog dan die externe factoren, het vooral hun persoonlijke zwakte is die hen uit elkaar drijft. Is het lafheid of ook weer die onmacht die hen op cruciale momenten doet toekijken in plaats van de ander te hulp te komen? Vaak verlies je iets niet omdat je iets verkeerds doet, maar eerder omdat je niets doet en werkeloos toekijkt. Alfredo verliest zijn vriend èn zijn vrouw door zijn eigen slapheid en gebrek aan ruggengraat.
Het was een aangrijpend weerzien met een film die me vijfentwintig jaar geleden al bij de keel greep. Het was ook een vernieuwde en diepere kennismaking met Bertolucci. Ik ben hem door de jaren heen beter gaan begrijpen en meer en meer gaan waarderen. Misschien juist omdat ik een deel van zijn cinematografische reis heb mogen meemaken?